مضامین اجتماعی در شعر شیعی (از سده چهارم تا آغاز چهاردهم)

یکی از موضوعاتی که بحث مستقل درباره آن پیشینه چندانی در ادبیات فارسی ندارد، "جامعه شناسی ادبی" است . اندکی تامل در مقوله هایی مانند: مفهوم جامعه، فرهنگ ، مذهب و ادبیات ، روشن می سازد که بین آنها رابطه و پیوندی ناگسستنی وجود دارد که از زاویه های مختلف می توان بدان پرداخت . از آن جا که ادبیات هر ملتی آیینه تمام نمای هویت آن ملت است ، با بررسی مسائل اجتماعی در آثار ادبی، می توان به بسیاری ار نکته ه ای مبهم و مواردی که ناشناخته مانده و تاریخ هم در برابر آن سکوت نموده و یا توضیح چندانی نداده است ، پی برد. برای تعیین چارچوب کار، نخست به بعضی از کتابهای جامعه شناسی مراجعه کردم و مضامین اجتماعی را استخراج و دسته بندی نمودم. سپس تعدادی از کتابهایی که در مورد تاریخ اجتماعی نوشته شده بود و همچنین برخی از تالیفات درباره شیعه را مطالعه کردم و از پاره ای از آنها یادداشت برداشتم. آن گاه پس از گزینش شاعران شیعی، به مطالعه دیوان اشعار ایشان و فیش برداری از شعرهایی که دارای مضمون اجتماعی هستند، پرداختم و پس از تفکیک ، آنها را در ذیل هفت عنوان کلی - فصل - قرار دادم که بعضی از فصلها به چند بخش و برخی از بخشها به چند قسمت تقسیم شده است . روش کار به این صورت است که برای هر فصل و هر بخش مطالبی به عنوان مقدمه آورده شده و در پایان اغلب مقدمه ها، خلاصه ای از مطالب شاعران ذکر شده است و سپس بر اساس ترتیب تاریخی درگذشت شاعران، اشعار ایشان همراه با توضیحات لازم آمده است . برای گزینش سروده های شاعران شیعه، بهترین نسخه دیوانهای موجود، از حیث تصحیح متن ملاک کار قرار گرفته است . رسم الخط رساله و رعایت مسائل نگارشی بر طیق دو کتاب : راهنمای نگارش و ویرایش از آقایان دکتر محمدجعفریاحقی و دکتر محمدمهدی ناصح و فرهنگ غلط ننویسیم از آقای ابوالحسن نجفی، صورت پذیرفته است . نکته لازم به تذکر آن که: برای رعایت امانت ، رسم الخط در کلیه نقل قولها - چه در عربی و چه در فارسی - و نیز تمامی شواهد شعری، عینا برابر متون خود، مراعات شده است . ترجمه آیات ، احادیث ، عبارات و اشعار عربی نیز مطابق متنهای مورد استفاده آمده است . در پایان رساله برای سهولت دست یابی به آیه ها و احادیث متن، فهرست آنها به طور جداکانه و به شکل الفبایی نوشته شدهاست . همجنین تعدادی از واژه ها و اصطلاحات دشوار نیز معنی گردیده و توضیح داده شده و به صورت الفبایی درج شده است که نیاز خواننده را به فرهنگهای لغت برطرف می سازد. فهرست منابع و مآخذ نیز بر اساس الفبا تنظیم گشته و در انتهای رساله آورده شده است .